ARKADAŞLAR FİAT ARABALARDA BULUNAN BÜTÜN SENSÖRLERİ YAZABİLİRMİSİNİZ BANA.
- Konuyu başlatan cornerbox
- Başlangıç Tarihi
- Kayıt
- 28 Kasım 2010
- Mesaj
- 15.330
- Yaş
- 56
- Renk
- LAL KIRMIZI
Sevgili kardesim her arabada bir suru degisik sekilde sensor var .....sana hangisini yazayim ki ....ben sana araclarda bulunan tum sensorleri yazayim istersen....gerci foruma daha once yazmistim arasan bulursun ama yine yazayim ben.....madem konu odev....
- Kayıt
- 28 Kasım 2010
- Mesaj
- 15.330
- Yaş
- 56
- Renk
- LAL KIRMIZI
BUUR BAKALİM
Umarım bu bilgiler faydalı olur.
1. SENSÖRLER
1.1. Isı Sensörleri
1.2. Dış Etkileşimli (Extrinsic )Fiber Optik Sensörleri
1.2.1. Dış Etkileşimli (Extrinsic ) Fiber Optik Sensörlerin Uygulama bazı alanları,
1.3. İç Etkileşimli(Intrinsic ) Fiber Optik Sensörleri
1.3.1. İç Etkileşimli (İntrinsic ) Fiber Optik Sensörlerin uygulama bazı alanları
1.4. Sensörlerin Dezavantajları
1.5. Sensörlerin Avantajları
2- OTOMOBİL MOTORLARINDA BULUNAN SENSÖRLER
2.1. Gaz Kelebeği Konum (TP) Sensörü
2.2. Manifold Mutlak Basınç (MAP) Sensörü
2.3. Motor Soğutma Suyu Sıcaklık ( ECT) Sensörü
2.4. Eksantrik Mili Pozisyon (CMP) Sensörü
2.5. Krank Mili Pozisyon (CKP) Sensörü
2.6. Araç Hız (VVS) Sensörü
2.7. Vuruntu (KS) Sensörü
2.8. MAP/ IAT Sensörü
2.9. Yüksek Rakım Dengeleme (HAC) Sensör
2.10. Silindir Kapağı Sıcaklık (CHT) Sensörü
2.11. Yağ Basınç Sensörü
3- OTOMOBİL GÜÇ, AKTARMA SİSTEMİ SENSÖRLERİ (OTOMATİK VİTES)
3.1. Yağ Basınç Sensörü
3.2. Türbin Mili Devir (TSS) Sensörü
3.3. Şanzıman Çıkış Mili (DSS) Sensörü
3.4. Vites Kolu Konum (TR) Sensörü
3.5. Yağ Sıcaklık Sensörü
4- OTOMOBİL FREN SİSTEMİNDE KULLANILAN SENSÖRLER(ABS, EMB)
4.1 ABS Fren Sisteminde Kullanılan Sensörler (? )
4.1.1 Pedal Hareket Mesafesi Sensörü
4.2 Elektro Mekanik Fren (EMB) Sisteminde Kullanılan Sensörler
5- OTOMOBİL YAKIT SİSTEMİNDE KULLANILAN SENSÖRLER
5.1. Hava Akış (MAF) Sensörü
5.2. Emme Havası Sıcaklık (IAT) Sensörü
5.3. Fakir Karışım Sensörü
5.4. Yakıt Sıcaklık Sensörü
5.5. Turbo Şarj Basınç Sensörü
5.6. Mutlak Basınç Sensörü
6- OTOMOBİL EGZOZ SİSTEMİNDE KULLANILAN SENSÖRLER
6.1. Oksijen Sensörü (HO2 S için)
6.2. Isıtılmış Oksijen Sensörü (O2 ) için
6.3. Egzoz Geri Basınç Bildirim (DPFE) Sensörü
6.4. EGR Valfı Konum Sensörü
6.5. Elektronik Basınç (EPT) Sensörü
6.6. EGR Isı (EGRT) Sensörü
7- OTOMOBİLLERDE KULLANILAN DİĞER SENSÖRLER
7.1. Kick- Down Sensörü
7.2. Stop Lambası Sensörü
7.3. Hidrolik Direksiyon Sensörü
7.4 Süspansiyon Yükseklik Sensörü
7.5. Direksiyon Açı Sensörü
7.6. İnfrared Lazer Sensörü
7.7. Debriyaj Sensörü (Anahtarı)
7.8. Darbe Sensörü
7.9. Hava Yastığı Sensörleri
7.9.1. Yan Algılayıcılar (Sensörler)
7.9.2. Çarpma Algılayıcıları (Sensörleri)
7.10. Yakıt Kontrol Anahtarı
BÖLÜM 3-GÜÇ AKTARMA SİSTEMİ SENSÖRLER
(OTOMATİK VİTESTEKİ SENSÖRLER)
3.1. Yağ Basınç Sensörü
Sensör, şanzıman karteri üzerine yerleştirilmiştir. Sensör, şanzıman elektronik beynine (ECU) ana hidrolik
hattı basıncı hakkında bilgi gönderir. Gönderilen bu sinyal ile ECU; ana basınç hattı basınç değerini
ayarlayarak düzen sokar. Bu basınç ayarı, ana basınç ayarlama elektro vanası aracılığı ile yapılır.
Sensör , ana basınç karşısında şekil alan , karşılıklı iki ölçme kamı ile donatılmıştır. Sensör 0 ve 5 volt
arasında bir gerilim üretir. Besleme gerilimi :5 Vtur.
Şekil 3.1.a. Yağ basınç sensörünün yeri (Otomatik vites)
3.2. Türbin Mili Devri Sensörü (TSS)
Türbin mili devri (TSS) sensörü vites kutusu giriş mili üzerinde vites kutusu gövdesine yerleştirilmiştir.
Giriş hızı (türbin mili devri) sensörü bir manyetik çekirdek ve bir bobinden oluşur. ECUya gönderilen bilgi,
şanzıman giriş mili dönme hızına göre değişiklik kazanan bir alternatif akımdır. Bu alternatif akımın besleme
gerilimi 12 volttur.
TSS sensörünün gönderdiği bilgiyi ECU şu işlevler için kullanılır: Vites işlemlerinin kumandası, tork
dönüştürücüsü kavraması kaçırması kontrolü ve belirsizlik kontrolü için kullanılır.
Şekil 3.2.a. TSS sensörünün yeri
3.3. Şanzıman Çıkış Mili Sensörü (OSS)
Çıkış mili devri (OSS) sensörü vites kutusunun diferansiyel içindeki rotor üzerine gelen kısmına
yerleştirilmiştir.
OSS sensörü, ana hızını, diferansiyel üzerine yerleştirilmiş rotor (tahrik pinyonu) aracılığı ile ölçen endüktif
bir sensördür.
Şanzıman elektronik beynine (ECU) iletilen bilgi, şanzıman çıkış mili dönme hızına göre değişiklik kazanan bir
alternatif akımdır.
Bu değişiklik rotorun dişlerinin manyetik çekirdeğe yaklaşıp uzaklaşmasına göre değişen bir alan oluşturur.
Bu alan değişimine göre bobin bir sinyal üreterek ECUya gönderir. OSS sensörünün besleme gerilimi 12Vtur.
ECU bu sinyalleri şu amaçlar için de kullanır: Vites değişim işlemlerinin zamanlamasının belirlenmesi, ECUya
araç hızı ile ilgili giriş sinyali sağlanması, vites değiştirme süresinin ayarlanmasında ve belirsizlik kontrolünün
yapılmasında.
Şekil 3.3.a. OSS sensörünün yeri
3.4. Vites Kolu Konum Sensörü
Vites kolu konum sensörü (TR) vites kutusunun vites milinin üzerine gelen kısmına yerleştirilmiştir[9].
Vites milinin vites kolu kablosu aracılığı ile hareket ettirilmesi durumunda;TR algılayıcısı içinde yer alan
sürgülü kontaklar yer değiştirir. Vites kolu P ve N konumunda ilk hareket sırasında marş motoruna akım
sağlanması amacıyla farklı kontaklar söz konusu olmaktadır.
TR algılayıcısı sinyalleri, aşağıdaki amaçlarla kullanılır:
- Vites kolu konumunun belirlenmesi,
- Vites kolunun R konumuna getirilmesi durumunda, geri vites lambasının devreye alınması,
- Vites kolunun P ve N konumuna getirilmesi durumunda, marş motoruna akım verilmesi.
Şekil 3.4.a. TR sensörünün yeri
3.5. Yağ Sıcaklığı Sensörü
Yağ sıcaklık sensörü, hidrolik bloğu içerisine yerleştirilmiştir.
Sıcaklık sensörü bir eksi sıcaklık katsayılı dirence sahiptir. Sıcaklık arttıkça sıcaklık sensörünün direnci düşer.
Sensörün gönderdiği bilgi ECUnun şunları düzenlemesini sağlar:
- Ana hidrolik hattı basıncını düzenler,
- Hava sıcaklığının yüksek olduğu durumlarda şanzımana uygun bir çalışma sağlar.
Şekil 3.5.a. Yağ sıcaklık sensörünün yeri
BÖLÜM 4 - FREN SİSTEMİNDE KULLANILAN SENSÖRLER (ABS, EMB)
4.1. ABS Fren Sisteminde Kullanılan Hız Sensörleri
Hız sensörü değişken , manyetik duyarlılık esasına göre çalışır. Bu prensipte silindirik bir daimi mıknatıs
üzerine sarılmış bobin bulunmakta ve tekerlek göbeği taşıyıcısı, aks muhafazası veya fren tavlası üzerine
monte edilebilmektedir. Ürettiği manyetik olan sönen bir çember şeklindeki uyarıcıya etki eder. Uyarıcı,
üzerine çıkıntılı kanallar açılmış bir halka veya dişli şeklinde çentikler açılmış bir çember olabilir ve dönen
tekerlekler poryası üzerine veya şaftta monte edilebilir. Uyarıcı çevresine açılmış yarık veya kanallar,
tekerlek devrine göre belirli bir sinyal frekansının elektronik kontrol ünitesine iletilmesini sağlar.
Tekerlekler ve uyarıcı dönerken uyarıcı üzerindeki dişli çıkıntı ve girintileri veya manyetik alanından
geçerken , daimi mıknatıs ve girintileri veya manyetik alanından geçerken, daimi mıknatıs üzerinde sarılı
bobin , uyarıcının dönüşü ile değişen manyetik olan yoğunluğunu algılar ve üzerinde , frekansı tekerlek devri
ile orantılı olan değişken voltajlı gerilim indüklenir. Bu gerilim frenlemeye bağlı kalmaksızın tekerlekler
döndükçe kontrol ünitesine iletilir. Hız sensörü ile ölçülen tekerlek hızı,ECU için yavaşlama veya hızlanma
durumunu gösteren sinyaller sağlar.
ECUnun toplayıp işlediği her bir tekerlek için hız sensörü ile ölçülen tekerlek hızı ECU için yavaşlama veya
hızlanma durumunu gösteren sinyaller sağlar. ECUnun toplayıp işlediği her bir tekerlek için hız sensörü
sinyalleri, yaklaşık araç hızına eşit olan tek referans hızı gösterir. Referans hızı ile her bir tekerleğin hızı
arasındaki farklılık yol tekerlek kayma sinyalini verir. Yani tekerleğin kilitlenmeye eğilimini gösterir[36].
Şekil 4.1.a. ABS manyetik hız sensörü ve uyarıcı
Tek tekerlek (arka), küçük/ büyük aks ve çift tekerlekli tipler için farklı tekerlek sensörleri kullanılır.
Şekil 4.1.b. Hız sensörü çeşitleri
Şekil 4.1.c. Hız sensörünün yeri (Ön tekerlekte)
Şekil 4.1.d. Hız sensörünün yeri (Arka tekerde)
4.1.1. Pedal Hareket Mesafesi Sensörü
Kontrollü frenin başlangıcında pedal hareket mesafesi sensörü, ABS modülünde fren pedalının o andaki
pozisyonunu bildirir.
Pedal hareket mesafesi sensörünün , anti- blokaj modülasyonu üzerinde hiçbir etkisi yoktur. Yalnızca
kontrollü fren sırasında rahat bir pedal hissi sağlamak için konulmuş ilave bir parçadır.
Şekil 4.1.1.a. Pedal Hareket Mesafesi sensörünün yeri.
4.2. Elektro Mekanik Fren (EMB) Sisteminde Kullanılan Sensörler
Bu sistemde hidrolikten tamamen vazgeçilmiştir.
Fren pedalından gelecek olan algılama sistemi hardware (bilgisayar) bölümüne aktarılıyor ve sensörlere
gönderilen sinyallerle lastiklerdeki elektro motorlar sayesinde frenleme yapılıyor.
Bu fren sisteminde de ABS de bulunan sensörler bulunmaktadır. Çalışmaları ABSdeki sensörlerle aynıdır.
BÖLÜM 5- YAKIT SİSTEMİNDE KULLANILAN SENSÖRLER
5.1. Hava Akış (MAF) Sensörü
MAF sensörü, hava filtresi yuvası ve hava giriş borusu gaz kelebeği gövdesi bağlantısı arasında yer
almaktadır.
Bu bir sıcak film tipi hava akış sensörüdür. MAF sensörü bir sıcak film sensörü, yuvası, ölçüm borusundan
meydana gelir.
Hava akış oranı sıcak film ucundan aktarılan sıcaklığın tespit edilmesi ile ölçülür ve hava akım oranındaki
değişiklik sıcak film ucu düzeyinden hava akımına aktarılan sıcaklıkta değişikliklere sebep olur.
Bu değişiklikler sıcak film ucunun sıcaklığının değişmesine ve direncinin değişmesine sebep olur.
Bu değişen dirençle ECUya sinyal gönderir ve havanın akış miktarına göre, yakıt oranı ayarlanır.
Şekil 5.1.a. MAF sensörünün Yeri
5.2. Emme Havası Sıcaklık (IAT) Sensörü
Emme havası sıcaklık (IAT) sensörü, hava emme hortumunun içerisindedir.
Bazı araçlarda ise MAF sensörü gövdesi içine yerleştirilmiştir.
Şekil 5.2.a. IAT sensörünün hava emme hortumundaki yeri
Şekil 5.2.b. IAT sensörünün MAF sensöründeki yeri
IAT sensörü, negatif sıcaklık katsayılı (NTC) bir ısıya duyarlı rezistansıdır.
Sıcaklık arttıkça, IAT sensörünün direnci azalır. ECUdan 5 Voltluk bir voltaj alır.
Hava sıcaklık değeri azaldığı zaman yoğunluğu artar, enjeksiyon beyni(ECU) hava /yakıt oranını düzeltmek
için yakıt miktarını artırır. ECUnun IAT sensöründen aldığı bilgi yardımı ile, birim hacimde bulunan hava
miktarı ECU tarafından hesap edilir ve yakıt püskürtme miktarı ayarlanır.
Ayrıca IAT sensörünün çalışma aralığı yalnızca soğuk motorla çalıştırma ve motor ısınma aşamasıyla sınırlı
değildir. IAT sensörünün sağladığı voltaj ECU tarafından MAP sensörünün düzeltmesi olarak gereklidir. Bu
şekilde farklı hava sıcaklıkları ve farklı silindir şarj dereceleri (silindirlerle farklı oranlarda hava/ yakıt
alınması) dengelenebilir.
Sonuç olarak ECU voltaj değişimlerini değerlendirerek emme havası sıcaklığı hakkında bilgi eder.
Şekil 5.2.c. IAT sensörünün iç yapısı
IAT sensörünün elektriksel özellikleri şöyledir:
- 20 0Cde direnç = 6250 ohm
- 80 0Cde direnç = 600 ohm
5.3. Fakir Karışım Sensörü
Fakir karışım sensörünün yapısı, zirkon di oksit elemanlı tip oksijen sensörü ile temelde aynıdır, ancak
kullanımı farklıdır.
Şekil 5.3.a. Fakir Karışım Sensörünün Yapısı
Zirkon di oksit elemanlı fakir karışım sensörü, sıcaklık yükseldiği zaman (6500 C veya daha fazla ) zirkon di
oksit elemana bir voltaj tatbik edilerek, sonuçta egzoz gazı içindeki oksijen konsantrasyonu ile doğru orantılı
olarak bir akımın geçmesi sağlanmış olur.
Bir başka deyişle, hava/ yakıt karışımı zengin olduğu zaman egzoz gazı içinde oksijen olmayacaktır,
dolayısıyla zirkon di oksit elemanın içinden hiçbir akım geçişi olmayacaktır. Hava- yakıt karışımı fakir olduğu
zaman, egzoz gazı içinde çok fazla oksijen gazı bulunacak ve zirkon di oksit elemanının içinden akan akım
miktarı yüksek olacaktır.
Fakir karışım sensörü, hava- yakıt oranını belli bir aralıkta tutması temin eder, böylece sürüş kabiliyetinin
yanı sıra yakıt ekonomisi de sağlar.
Yukarda görüldüğü üzere, sensör içinde zirkon di oksit elemanının sıcaklığını artıran bir de ısıtıcı vardır. Isıtıcı
aynı oksijen sensöründe olduğu gibi kumanda edilir.
5.4. Yakıt Sıcaklık Sensörü
Yakıt galerisi ile basınç regülatörü arasına konulmuştur. Bu sensör, bir moladan sonra motor sıcakken
çalıştırıldığı zaman yakıt galerisinin sıcaklığı preset (standart) seviyesinin ötesine çıkarsa açılan bimetal bir
disk içerir.
Sıcaklık sensörü , yakıt galerisi sıcaklığı standart seviyenin altına düşerse devreyi keser.
Şekil 5.4.a. Yakıt Sıcaklık sensörünün yeri.
Motor sıcakken çalıştırıldığı zaman , sıcaklık sensörü ECUya bir topraklama sinyali gönderir. Bu sinyalle ve
diğer sensörlerden (örneğin; IAT, krank mili konum sensörü, soğutma suyu sıcaklık sensörü) gelen
sinyallerle birlikte ECU, yakıt enjektörlerinin açılış zamanını belirler ve dolayısıyla motorun sıcakken
çalıştırma karakteristiklerini optimize eder.
Sıcaklık sensörü galerideki yakıtla doğrudan temas kurmaz. Yakıt sıcaklığı galerideki bir ara plakayla ölçülür.
Şekil 5.4.b. Ara Plakanın Yeri
5.5. Turboşarj Basınç Sensörü
Turboşarj basınç sensörü turboşarj basıncını (emme manifoldu basıncı)tespit eder. Yapısı ve çalışması
manifold mutlak basınç sensörü ile aynıdır.
Eğer turboşarj basıncı anormal bir şekilde yükselirse, motor ECUsu motoru korumak için yakıt göndermeyi
keser.
Şekil 5.5.a. Turboşarj Basınç sensörünün yapısı
5.6. Mutlak Basınç Sensörü
Kontak açıkken atmosfer basıncını, motor çalıştıktan sonra ise emme manifoldu basınç veya vakumunu
ölçerek ECUya elektriksel olarak bildiren bir elemandır.
ECUya gelen bu bilgi ile ,ECU emilen hava miktarını algılar, buna göre enjektörün açılma süresini ayarlar.
Sensörün içinde basınca göre direnci değişen bir eleman (load- cell) bulunmaktadır. Bu direnç sabit hava kabı
üzerine yerleştirilmiştir. Manifolddaki vakum değiştikçe direncin değeri değişir, bu direnç değişime göre beyin
(ECU) manifold vakumunu algılar.
Sensöre (5 V ile 0V) enerji beslemesi ECU tarafından yapılır. ECUya ise 0 4.75 V arasında değişen gerilim
bilgisi gelir. ECU manifold vakumunu gerilim cinsinden değerlendirir. ECU tarafından algılanan bu voltaj
değerine göre enjektörlerin açık kalma süresi ayarlanır.
Mutlak basınç sensörünün yaptığı bir diğer görev ise ; kontak ilk açıldığı anda emme manifoldundaki basınç,
atmosfer basıncına eşit olduğu için bu andaki basınç bilgisi, enjeksiyon beyni tarafından hafızaya referans
bilgi olarak alınır. Motor çalıştığı zaman bu bilgiye göre çalışma düzenlenir.
Araç seyir halinde iken rakım farklılığı olursa ,gaz pedalına bir defa tam basılırsa , değişmiş olan rakım farkı
mutlak basınç sensörü tarafından ECUya bildirilir ve yeniden ateşleme avansı ve yakıt püskürtme
düzenlemesi yapılır.
Şekil 5.6.a. Mutlak Basınç sensörünün görünüşü
Gerilim iletimi şu şekildedir:
Turbo araçlarda normal çalışma anında manifold vakumu 0 950 mbar arasında iken 0 2.5 V arasında
değişen bir gerilim ECUya iletilir.
Turbo türbinin aşırı besleme anında manifold basıncı 1000- 1950 mbar arasında 2.5 4.75 V arasında bir
gerilim ECUya iletilir.
6.1. Oksijen Sensörü (HO2 S) için
Oksijen sensörü katalitik konvertörden önce egzoz manifolduna mümkün olduğu kadar yakın bir yere monte
edilmiştir.
Bu sensör egzoz gazındaki artık karışım oranını ölçer. Bu oran motora yanma için gönderilen yakıt- hava
karışım oranına ait ölçü olarak oksijen payının oluşmasını mümkün kılar.
Sensörün bu oksijen miktarına bağlı olarak gönderdiği sinyale göre ECU karışımın zengin veya fakir olduğuna
karar verir. Böylece enjektörlerin açık kalma sürelerini ayarlar.
Karışım oranının kontrolü her saniye yapılır ve egzoz gazlarının iyi şekilde yanmış olarak atılmasını ve
katalizöre gelen gazların içinde yanmamış gaz oranının en düşük seviyede olmasını sağlar.
Şekil 6.1. a. Oksijen sensörü yapısı
Sensörün içerisinde bulunan zirkonyum dioksit (ZrO2 seramik madde) çok ince mikro delikli, platinyum
tabakasıyla kaplıdır. Dış kısmı egzoz gazına maruz olan sensörün iç kısmı atmosfere doğru havalandırılmış
olup bilgisayara bir kablo ile bağlıdır. Bu farklı ortamlarda bulunan (egzoz gazı elektrodu ve dış hava
elektrodu) elektrotlar gerilim üretirler.
Sadece kurşunsuz benzinle kullanılabilen sensör aslında galvanik bir pildir. ZrO2 elektrolit olarak görev
yapmaktadır ve elektrotlar platinyum tabaklarından yapılmışlardır. ZrO2, 300 0Cye ulaştığında elektriksel
olarak iletken hale gelmekte ve oksijenin negatif yüklü iyonlarını çekmeye başlamaktadır. Bu iyonlar
platinyuma iç ve dış yüzeylerinde toplanmaktadır.
Havada, egzozdakinden daha çok oksijen bulunmaktadır. Bu nedenle, iç kısımdaki elektrodun dışarıdaki
elektroda oranla daha fazla sayıda iyona sahip olması voltaj potansiyelini etkilemektedir.
Egzoz gazındaki oksijen konsantrasyonu dış elektrottaki iyon sayısını ve buna bağlı olarak voltaj miktarını
belirlemektedir.
Delik büyüklükleri ısıya (2500C) bağlıdır. Sensör ısınınca yüzeyde bulunan toplama maddesinin gözenekleri
büyür. Egzozda iyonlaşan gazlar büyüyen gözeneklerden geçer egzoz gazı elektrodu ile temas eder. Sensör
elektrotlarının birisi egzoz gazı içindeki maddelerle temas ederken, diğer elektrod dış hava ile temas ettiği ve
elektrotların birer yüzeyleri de birbiri ile temas ettiği için gerilim üretilir.
Üretilen voltaj her zaman küçük olup 1.3 voltu (1300mV) geçmemektedir. Tipik çalışma aralığı ise 100900
mV arasındadır. Bu miktar bilgisayarın anlayabilmesi için yeterlidir.
Eğer üretilen gerilim 450 mVtan büyük ise karışım zengin, küçük ise karışım fakir anlamındadır. Bu sonuçlar
doğrultusunda beyin enjektör açılma zamanını ayarlar ve ideal karışım oranını tutturmaya çalışır. Böylece
atılan çiğ gaz miktarı en aza indirgenir. Geriye kalan çiğ gazlar ise katalizör yardımıyla ikinci bir kimyasal
yanmaya tabi tutularak dışarıya atılacak çiğ gaz miktarı sıfıra yakın değere gelir. Her saniye ECU ile oksijen
sensörü arasında bilgi alış-verişi devam eder.
Şekil 6.1.b. Oksijen sensörünün ürettiği gerilimin yakıt/ hava oranına (λ) göre değişimi.
Sensör düşük bir voltaj düzeyi (200mVdan az) sağlarsa, ECU karışımın fakir olduğunu (λ >> 1) algılar ve
püskürtülen yakıtın miktarını artırır. Sensör yüksek bir voltaj düzeyi (800 mVdan daha yüksek) sağlarsa ECU
karışımın zengin olduğunu (λ<<1) algılar ve püskürtülen yakıt miktarını azaltır. Bu yüzden oksijen sensörü
püskürtme süresini motorun devamlı olarak 0.80 ile 1.20 arasında iniş çıkış yapan bir oksijen katsayısına
göre olacak şekilde çalışmasını sağlar.
6.2. Isıtılmış Oksijen (Lamda) Sensörü (O2 Sensörü)
Bu sensöründe çalışması ve görevi oksijen sensörü ile aynıdır. Tek fark sensör içerisine konmuş olan ısı
rezistansıdır.
Egzoz gazı ölçümlerinde alınan değerler ya motor tam soğuduktan sonra ya da motor tamamen ısındıktan
sonra alınmaktadır. Halbuki araştırmalar egzoz emisyonunun önemli bir kısmının motor çalıştıktan 1 dakika
içerisinde oluştuğunu saptamıştır. Oksijen sensörü ise motor çalıştıktan 40 50 saniye sonra ölçüme başlar.
Bu da demek oluyor ki ilk anda oksijen sensörü yetersiz kalıyor. İşte bu yetersizliği gidermek için oksijen
sensörü içerisine ısı rezistansı takılarak oksijen sensörünün çalışma sıcaklığına (250oC 300oC) ulaşma
süresi düşürülerek daha iyi bir emisyon sağlanıyor. Isı rezistansı bağlantısı motor kontrol modülünün bağlantı
fişi ile sağlanmaktadır.
Şekil 6.2.a. Isıtılmış Oksijen Sensörünün Yapısı
Isıtılmış oksijen sensörüne gelen elektrik sadece ısı rezistansı tarafından kullanılır.
6.3. Egzoz Geri Basınç Bildirim (DPFE) Sensörü
Bu sensör bölme duvarının yanında, emme manifoldu akış kontrolü elektrik motorunun tam arkasında yer
alır.Egzoz gazındaki basıncı ölçen sensör egzoz gazı basıncına göre sinyal üreterek ECUya bildirir. ECU aldığı
sinyalle enjektörleri kontrol eder.
Şekil 6.3.a. Egzoz Gazı Geri Bildirim sensörünün yeri
6.4. EGR Valfi Konum Sensörü
EGR valfi içinde yer alan sensör, valfin herhangi bir andaki konumunu belirler ve güç aktarma kontrol
modülüne (PCM) valfin konumunu bildirir. Böylece EGR valfinin konumunu algılayan ECU valfin ne kadar açık
olacağına karar verir.
6.5. Elektronik Basınç(EPT) Sensörü
EPT sensörü, egzoz gazındaki basıncı ölçen seramik bir direnç transduceridir. Bu sensöre +5 lik bir referans
voltajı verilir ve sensör, egzoz gazı basıncına bağlı olarak 0.5 V ile 4.75 V arasında bir doğru akım voltajı
sağlar. Rölantide voltaj 3.25 volttadır, daha yüksek voltaj hava emme yolunda hiç EGR akışı olmadığını ya da
çok az olduğunu gösterir.
Şekil 6.5.a. Elektronik Basınç sensörü(EPT)
EPTnin gönderdiği sinyal ECU tarafından işlenir ve optimum egzoz gazı resirkülasyonunu belirlemek ve
ateşleme noktasını düzeltmek için kullanılır.
6.6. EGR Isı Sensörü (EGRT)
EGR valfi içerisinde bulunan sensör, EGR gazının ve EGR sistemindeki arızaları gözlemek ve teşhis etmek için
kullanılır.
EGR ısı sensörü bir termistörden meydana gelmiştir ve çalışması su sıcaklık sensörü ile emme havası sıcaklık
sensörlerine çok benzer. Sensörün gönderdiği sinyaller di agnostik (gösterge) sisteminde kullanılır.
EGR teknik değerleri EGRT sensöründe sabit bir ısı oluşturacak şekilde tespit edilmiştir.
Şekil 6.6.a. EGRT sensörünün yeri
EGR sistemi devrede iken EGR gazının sıcaklığı belli bir seviyenin altında olduğu bu sensör tarafından tespit
edildiği zaman, motor ECUsu EGR sisteminin arızalı çalıştığına karar verir (EGR valfi düzgün çalışmıyor) ve
gösterge panelinde bulunan MOTOR KONTROL ışığını yakarak sürücüyü uyarır.
Aynı şekilde EGR ısısı çok yüksek ise EGR valfi sürekli olarak açık demektir ve yine sürücüyü uyarır
Umarım bu bilgiler faydalı olur.
1. SENSÖRLER
1.1. Isı Sensörleri
1.2. Dış Etkileşimli (Extrinsic )Fiber Optik Sensörleri
1.2.1. Dış Etkileşimli (Extrinsic ) Fiber Optik Sensörlerin Uygulama bazı alanları,
1.3. İç Etkileşimli(Intrinsic ) Fiber Optik Sensörleri
1.3.1. İç Etkileşimli (İntrinsic ) Fiber Optik Sensörlerin uygulama bazı alanları
1.4. Sensörlerin Dezavantajları
1.5. Sensörlerin Avantajları
2- OTOMOBİL MOTORLARINDA BULUNAN SENSÖRLER
2.1. Gaz Kelebeği Konum (TP) Sensörü
2.2. Manifold Mutlak Basınç (MAP) Sensörü
2.3. Motor Soğutma Suyu Sıcaklık ( ECT) Sensörü
2.4. Eksantrik Mili Pozisyon (CMP) Sensörü
2.5. Krank Mili Pozisyon (CKP) Sensörü
2.6. Araç Hız (VVS) Sensörü
2.7. Vuruntu (KS) Sensörü
2.8. MAP/ IAT Sensörü
2.9. Yüksek Rakım Dengeleme (HAC) Sensör
2.10. Silindir Kapağı Sıcaklık (CHT) Sensörü
2.11. Yağ Basınç Sensörü
3- OTOMOBİL GÜÇ, AKTARMA SİSTEMİ SENSÖRLERİ (OTOMATİK VİTES)
3.1. Yağ Basınç Sensörü
3.2. Türbin Mili Devir (TSS) Sensörü
3.3. Şanzıman Çıkış Mili (DSS) Sensörü
3.4. Vites Kolu Konum (TR) Sensörü
3.5. Yağ Sıcaklık Sensörü
4- OTOMOBİL FREN SİSTEMİNDE KULLANILAN SENSÖRLER(ABS, EMB)
4.1 ABS Fren Sisteminde Kullanılan Sensörler (? )
4.1.1 Pedal Hareket Mesafesi Sensörü
4.2 Elektro Mekanik Fren (EMB) Sisteminde Kullanılan Sensörler
5- OTOMOBİL YAKIT SİSTEMİNDE KULLANILAN SENSÖRLER
5.1. Hava Akış (MAF) Sensörü
5.2. Emme Havası Sıcaklık (IAT) Sensörü
5.3. Fakir Karışım Sensörü
5.4. Yakıt Sıcaklık Sensörü
5.5. Turbo Şarj Basınç Sensörü
5.6. Mutlak Basınç Sensörü
6- OTOMOBİL EGZOZ SİSTEMİNDE KULLANILAN SENSÖRLER
6.1. Oksijen Sensörü (HO2 S için)
6.2. Isıtılmış Oksijen Sensörü (O2 ) için
6.3. Egzoz Geri Basınç Bildirim (DPFE) Sensörü
6.4. EGR Valfı Konum Sensörü
6.5. Elektronik Basınç (EPT) Sensörü
6.6. EGR Isı (EGRT) Sensörü
7- OTOMOBİLLERDE KULLANILAN DİĞER SENSÖRLER
7.1. Kick- Down Sensörü
7.2. Stop Lambası Sensörü
7.3. Hidrolik Direksiyon Sensörü
7.4 Süspansiyon Yükseklik Sensörü
7.5. Direksiyon Açı Sensörü
7.6. İnfrared Lazer Sensörü
7.7. Debriyaj Sensörü (Anahtarı)
7.8. Darbe Sensörü
7.9. Hava Yastığı Sensörleri
7.9.1. Yan Algılayıcılar (Sensörler)
7.9.2. Çarpma Algılayıcıları (Sensörleri)
7.10. Yakıt Kontrol Anahtarı
BÖLÜM 3-GÜÇ AKTARMA SİSTEMİ SENSÖRLER
(OTOMATİK VİTESTEKİ SENSÖRLER)
3.1. Yağ Basınç Sensörü
Sensör, şanzıman karteri üzerine yerleştirilmiştir. Sensör, şanzıman elektronik beynine (ECU) ana hidrolik
hattı basıncı hakkında bilgi gönderir. Gönderilen bu sinyal ile ECU; ana basınç hattı basınç değerini
ayarlayarak düzen sokar. Bu basınç ayarı, ana basınç ayarlama elektro vanası aracılığı ile yapılır.
Sensör , ana basınç karşısında şekil alan , karşılıklı iki ölçme kamı ile donatılmıştır. Sensör 0 ve 5 volt
arasında bir gerilim üretir. Besleme gerilimi :5 Vtur.
Şekil 3.1.a. Yağ basınç sensörünün yeri (Otomatik vites)
3.2. Türbin Mili Devri Sensörü (TSS)
Türbin mili devri (TSS) sensörü vites kutusu giriş mili üzerinde vites kutusu gövdesine yerleştirilmiştir.
Giriş hızı (türbin mili devri) sensörü bir manyetik çekirdek ve bir bobinden oluşur. ECUya gönderilen bilgi,
şanzıman giriş mili dönme hızına göre değişiklik kazanan bir alternatif akımdır. Bu alternatif akımın besleme
gerilimi 12 volttur.
TSS sensörünün gönderdiği bilgiyi ECU şu işlevler için kullanılır: Vites işlemlerinin kumandası, tork
dönüştürücüsü kavraması kaçırması kontrolü ve belirsizlik kontrolü için kullanılır.
Şekil 3.2.a. TSS sensörünün yeri
3.3. Şanzıman Çıkış Mili Sensörü (OSS)
Çıkış mili devri (OSS) sensörü vites kutusunun diferansiyel içindeki rotor üzerine gelen kısmına
yerleştirilmiştir.
OSS sensörü, ana hızını, diferansiyel üzerine yerleştirilmiş rotor (tahrik pinyonu) aracılığı ile ölçen endüktif
bir sensördür.
Şanzıman elektronik beynine (ECU) iletilen bilgi, şanzıman çıkış mili dönme hızına göre değişiklik kazanan bir
alternatif akımdır.
Bu değişiklik rotorun dişlerinin manyetik çekirdeğe yaklaşıp uzaklaşmasına göre değişen bir alan oluşturur.
Bu alan değişimine göre bobin bir sinyal üreterek ECUya gönderir. OSS sensörünün besleme gerilimi 12Vtur.
ECU bu sinyalleri şu amaçlar için de kullanır: Vites değişim işlemlerinin zamanlamasının belirlenmesi, ECUya
araç hızı ile ilgili giriş sinyali sağlanması, vites değiştirme süresinin ayarlanmasında ve belirsizlik kontrolünün
yapılmasında.
Şekil 3.3.a. OSS sensörünün yeri
3.4. Vites Kolu Konum Sensörü
Vites kolu konum sensörü (TR) vites kutusunun vites milinin üzerine gelen kısmına yerleştirilmiştir[9].
Vites milinin vites kolu kablosu aracılığı ile hareket ettirilmesi durumunda;TR algılayıcısı içinde yer alan
sürgülü kontaklar yer değiştirir. Vites kolu P ve N konumunda ilk hareket sırasında marş motoruna akım
sağlanması amacıyla farklı kontaklar söz konusu olmaktadır.
TR algılayıcısı sinyalleri, aşağıdaki amaçlarla kullanılır:
- Vites kolu konumunun belirlenmesi,
- Vites kolunun R konumuna getirilmesi durumunda, geri vites lambasının devreye alınması,
- Vites kolunun P ve N konumuna getirilmesi durumunda, marş motoruna akım verilmesi.
Şekil 3.4.a. TR sensörünün yeri
3.5. Yağ Sıcaklığı Sensörü
Yağ sıcaklık sensörü, hidrolik bloğu içerisine yerleştirilmiştir.
Sıcaklık sensörü bir eksi sıcaklık katsayılı dirence sahiptir. Sıcaklık arttıkça sıcaklık sensörünün direnci düşer.
Sensörün gönderdiği bilgi ECUnun şunları düzenlemesini sağlar:
- Ana hidrolik hattı basıncını düzenler,
- Hava sıcaklığının yüksek olduğu durumlarda şanzımana uygun bir çalışma sağlar.
Şekil 3.5.a. Yağ sıcaklık sensörünün yeri
BÖLÜM 4 - FREN SİSTEMİNDE KULLANILAN SENSÖRLER (ABS, EMB)
4.1. ABS Fren Sisteminde Kullanılan Hız Sensörleri
Hız sensörü değişken , manyetik duyarlılık esasına göre çalışır. Bu prensipte silindirik bir daimi mıknatıs
üzerine sarılmış bobin bulunmakta ve tekerlek göbeği taşıyıcısı, aks muhafazası veya fren tavlası üzerine
monte edilebilmektedir. Ürettiği manyetik olan sönen bir çember şeklindeki uyarıcıya etki eder. Uyarıcı,
üzerine çıkıntılı kanallar açılmış bir halka veya dişli şeklinde çentikler açılmış bir çember olabilir ve dönen
tekerlekler poryası üzerine veya şaftta monte edilebilir. Uyarıcı çevresine açılmış yarık veya kanallar,
tekerlek devrine göre belirli bir sinyal frekansının elektronik kontrol ünitesine iletilmesini sağlar.
Tekerlekler ve uyarıcı dönerken uyarıcı üzerindeki dişli çıkıntı ve girintileri veya manyetik alanından
geçerken , daimi mıknatıs ve girintileri veya manyetik alanından geçerken, daimi mıknatıs üzerinde sarılı
bobin , uyarıcının dönüşü ile değişen manyetik olan yoğunluğunu algılar ve üzerinde , frekansı tekerlek devri
ile orantılı olan değişken voltajlı gerilim indüklenir. Bu gerilim frenlemeye bağlı kalmaksızın tekerlekler
döndükçe kontrol ünitesine iletilir. Hız sensörü ile ölçülen tekerlek hızı,ECU için yavaşlama veya hızlanma
durumunu gösteren sinyaller sağlar.
ECUnun toplayıp işlediği her bir tekerlek için hız sensörü ile ölçülen tekerlek hızı ECU için yavaşlama veya
hızlanma durumunu gösteren sinyaller sağlar. ECUnun toplayıp işlediği her bir tekerlek için hız sensörü
sinyalleri, yaklaşık araç hızına eşit olan tek referans hızı gösterir. Referans hızı ile her bir tekerleğin hızı
arasındaki farklılık yol tekerlek kayma sinyalini verir. Yani tekerleğin kilitlenmeye eğilimini gösterir[36].
Şekil 4.1.a. ABS manyetik hız sensörü ve uyarıcı
Tek tekerlek (arka), küçük/ büyük aks ve çift tekerlekli tipler için farklı tekerlek sensörleri kullanılır.
Şekil 4.1.b. Hız sensörü çeşitleri
Şekil 4.1.c. Hız sensörünün yeri (Ön tekerlekte)
Şekil 4.1.d. Hız sensörünün yeri (Arka tekerde)
4.1.1. Pedal Hareket Mesafesi Sensörü
Kontrollü frenin başlangıcında pedal hareket mesafesi sensörü, ABS modülünde fren pedalının o andaki
pozisyonunu bildirir.
Pedal hareket mesafesi sensörünün , anti- blokaj modülasyonu üzerinde hiçbir etkisi yoktur. Yalnızca
kontrollü fren sırasında rahat bir pedal hissi sağlamak için konulmuş ilave bir parçadır.
Şekil 4.1.1.a. Pedal Hareket Mesafesi sensörünün yeri.
4.2. Elektro Mekanik Fren (EMB) Sisteminde Kullanılan Sensörler
Bu sistemde hidrolikten tamamen vazgeçilmiştir.
Fren pedalından gelecek olan algılama sistemi hardware (bilgisayar) bölümüne aktarılıyor ve sensörlere
gönderilen sinyallerle lastiklerdeki elektro motorlar sayesinde frenleme yapılıyor.
Bu fren sisteminde de ABS de bulunan sensörler bulunmaktadır. Çalışmaları ABSdeki sensörlerle aynıdır.
BÖLÜM 5- YAKIT SİSTEMİNDE KULLANILAN SENSÖRLER
5.1. Hava Akış (MAF) Sensörü
MAF sensörü, hava filtresi yuvası ve hava giriş borusu gaz kelebeği gövdesi bağlantısı arasında yer
almaktadır.
Bu bir sıcak film tipi hava akış sensörüdür. MAF sensörü bir sıcak film sensörü, yuvası, ölçüm borusundan
meydana gelir.
Hava akış oranı sıcak film ucundan aktarılan sıcaklığın tespit edilmesi ile ölçülür ve hava akım oranındaki
değişiklik sıcak film ucu düzeyinden hava akımına aktarılan sıcaklıkta değişikliklere sebep olur.
Bu değişiklikler sıcak film ucunun sıcaklığının değişmesine ve direncinin değişmesine sebep olur.
Bu değişen dirençle ECUya sinyal gönderir ve havanın akış miktarına göre, yakıt oranı ayarlanır.
Şekil 5.1.a. MAF sensörünün Yeri
5.2. Emme Havası Sıcaklık (IAT) Sensörü
Emme havası sıcaklık (IAT) sensörü, hava emme hortumunun içerisindedir.
Bazı araçlarda ise MAF sensörü gövdesi içine yerleştirilmiştir.
Şekil 5.2.a. IAT sensörünün hava emme hortumundaki yeri
Şekil 5.2.b. IAT sensörünün MAF sensöründeki yeri
IAT sensörü, negatif sıcaklık katsayılı (NTC) bir ısıya duyarlı rezistansıdır.
Sıcaklık arttıkça, IAT sensörünün direnci azalır. ECUdan 5 Voltluk bir voltaj alır.
Hava sıcaklık değeri azaldığı zaman yoğunluğu artar, enjeksiyon beyni(ECU) hava /yakıt oranını düzeltmek
için yakıt miktarını artırır. ECUnun IAT sensöründen aldığı bilgi yardımı ile, birim hacimde bulunan hava
miktarı ECU tarafından hesap edilir ve yakıt püskürtme miktarı ayarlanır.
Ayrıca IAT sensörünün çalışma aralığı yalnızca soğuk motorla çalıştırma ve motor ısınma aşamasıyla sınırlı
değildir. IAT sensörünün sağladığı voltaj ECU tarafından MAP sensörünün düzeltmesi olarak gereklidir. Bu
şekilde farklı hava sıcaklıkları ve farklı silindir şarj dereceleri (silindirlerle farklı oranlarda hava/ yakıt
alınması) dengelenebilir.
Sonuç olarak ECU voltaj değişimlerini değerlendirerek emme havası sıcaklığı hakkında bilgi eder.
Şekil 5.2.c. IAT sensörünün iç yapısı
IAT sensörünün elektriksel özellikleri şöyledir:
- 20 0Cde direnç = 6250 ohm
- 80 0Cde direnç = 600 ohm
5.3. Fakir Karışım Sensörü
Fakir karışım sensörünün yapısı, zirkon di oksit elemanlı tip oksijen sensörü ile temelde aynıdır, ancak
kullanımı farklıdır.
Şekil 5.3.a. Fakir Karışım Sensörünün Yapısı
Zirkon di oksit elemanlı fakir karışım sensörü, sıcaklık yükseldiği zaman (6500 C veya daha fazla ) zirkon di
oksit elemana bir voltaj tatbik edilerek, sonuçta egzoz gazı içindeki oksijen konsantrasyonu ile doğru orantılı
olarak bir akımın geçmesi sağlanmış olur.
Bir başka deyişle, hava/ yakıt karışımı zengin olduğu zaman egzoz gazı içinde oksijen olmayacaktır,
dolayısıyla zirkon di oksit elemanın içinden hiçbir akım geçişi olmayacaktır. Hava- yakıt karışımı fakir olduğu
zaman, egzoz gazı içinde çok fazla oksijen gazı bulunacak ve zirkon di oksit elemanının içinden akan akım
miktarı yüksek olacaktır.
Fakir karışım sensörü, hava- yakıt oranını belli bir aralıkta tutması temin eder, böylece sürüş kabiliyetinin
yanı sıra yakıt ekonomisi de sağlar.
Yukarda görüldüğü üzere, sensör içinde zirkon di oksit elemanının sıcaklığını artıran bir de ısıtıcı vardır. Isıtıcı
aynı oksijen sensöründe olduğu gibi kumanda edilir.
5.4. Yakıt Sıcaklık Sensörü
Yakıt galerisi ile basınç regülatörü arasına konulmuştur. Bu sensör, bir moladan sonra motor sıcakken
çalıştırıldığı zaman yakıt galerisinin sıcaklığı preset (standart) seviyesinin ötesine çıkarsa açılan bimetal bir
disk içerir.
Sıcaklık sensörü , yakıt galerisi sıcaklığı standart seviyenin altına düşerse devreyi keser.
Şekil 5.4.a. Yakıt Sıcaklık sensörünün yeri.
Motor sıcakken çalıştırıldığı zaman , sıcaklık sensörü ECUya bir topraklama sinyali gönderir. Bu sinyalle ve
diğer sensörlerden (örneğin; IAT, krank mili konum sensörü, soğutma suyu sıcaklık sensörü) gelen
sinyallerle birlikte ECU, yakıt enjektörlerinin açılış zamanını belirler ve dolayısıyla motorun sıcakken
çalıştırma karakteristiklerini optimize eder.
Sıcaklık sensörü galerideki yakıtla doğrudan temas kurmaz. Yakıt sıcaklığı galerideki bir ara plakayla ölçülür.
Şekil 5.4.b. Ara Plakanın Yeri
5.5. Turboşarj Basınç Sensörü
Turboşarj basınç sensörü turboşarj basıncını (emme manifoldu basıncı)tespit eder. Yapısı ve çalışması
manifold mutlak basınç sensörü ile aynıdır.
Eğer turboşarj basıncı anormal bir şekilde yükselirse, motor ECUsu motoru korumak için yakıt göndermeyi
keser.
Şekil 5.5.a. Turboşarj Basınç sensörünün yapısı
5.6. Mutlak Basınç Sensörü
Kontak açıkken atmosfer basıncını, motor çalıştıktan sonra ise emme manifoldu basınç veya vakumunu
ölçerek ECUya elektriksel olarak bildiren bir elemandır.
ECUya gelen bu bilgi ile ,ECU emilen hava miktarını algılar, buna göre enjektörün açılma süresini ayarlar.
Sensörün içinde basınca göre direnci değişen bir eleman (load- cell) bulunmaktadır. Bu direnç sabit hava kabı
üzerine yerleştirilmiştir. Manifolddaki vakum değiştikçe direncin değeri değişir, bu direnç değişime göre beyin
(ECU) manifold vakumunu algılar.
Sensöre (5 V ile 0V) enerji beslemesi ECU tarafından yapılır. ECUya ise 0 4.75 V arasında değişen gerilim
bilgisi gelir. ECU manifold vakumunu gerilim cinsinden değerlendirir. ECU tarafından algılanan bu voltaj
değerine göre enjektörlerin açık kalma süresi ayarlanır.
Mutlak basınç sensörünün yaptığı bir diğer görev ise ; kontak ilk açıldığı anda emme manifoldundaki basınç,
atmosfer basıncına eşit olduğu için bu andaki basınç bilgisi, enjeksiyon beyni tarafından hafızaya referans
bilgi olarak alınır. Motor çalıştığı zaman bu bilgiye göre çalışma düzenlenir.
Araç seyir halinde iken rakım farklılığı olursa ,gaz pedalına bir defa tam basılırsa , değişmiş olan rakım farkı
mutlak basınç sensörü tarafından ECUya bildirilir ve yeniden ateşleme avansı ve yakıt püskürtme
düzenlemesi yapılır.
Şekil 5.6.a. Mutlak Basınç sensörünün görünüşü
Gerilim iletimi şu şekildedir:
Turbo araçlarda normal çalışma anında manifold vakumu 0 950 mbar arasında iken 0 2.5 V arasında
değişen bir gerilim ECUya iletilir.
Turbo türbinin aşırı besleme anında manifold basıncı 1000- 1950 mbar arasında 2.5 4.75 V arasında bir
gerilim ECUya iletilir.
6.1. Oksijen Sensörü (HO2 S) için
Oksijen sensörü katalitik konvertörden önce egzoz manifolduna mümkün olduğu kadar yakın bir yere monte
edilmiştir.
Bu sensör egzoz gazındaki artık karışım oranını ölçer. Bu oran motora yanma için gönderilen yakıt- hava
karışım oranına ait ölçü olarak oksijen payının oluşmasını mümkün kılar.
Sensörün bu oksijen miktarına bağlı olarak gönderdiği sinyale göre ECU karışımın zengin veya fakir olduğuna
karar verir. Böylece enjektörlerin açık kalma sürelerini ayarlar.
Karışım oranının kontrolü her saniye yapılır ve egzoz gazlarının iyi şekilde yanmış olarak atılmasını ve
katalizöre gelen gazların içinde yanmamış gaz oranının en düşük seviyede olmasını sağlar.
Şekil 6.1. a. Oksijen sensörü yapısı
Sensörün içerisinde bulunan zirkonyum dioksit (ZrO2 seramik madde) çok ince mikro delikli, platinyum
tabakasıyla kaplıdır. Dış kısmı egzoz gazına maruz olan sensörün iç kısmı atmosfere doğru havalandırılmış
olup bilgisayara bir kablo ile bağlıdır. Bu farklı ortamlarda bulunan (egzoz gazı elektrodu ve dış hava
elektrodu) elektrotlar gerilim üretirler.
Sadece kurşunsuz benzinle kullanılabilen sensör aslında galvanik bir pildir. ZrO2 elektrolit olarak görev
yapmaktadır ve elektrotlar platinyum tabaklarından yapılmışlardır. ZrO2, 300 0Cye ulaştığında elektriksel
olarak iletken hale gelmekte ve oksijenin negatif yüklü iyonlarını çekmeye başlamaktadır. Bu iyonlar
platinyuma iç ve dış yüzeylerinde toplanmaktadır.
Havada, egzozdakinden daha çok oksijen bulunmaktadır. Bu nedenle, iç kısımdaki elektrodun dışarıdaki
elektroda oranla daha fazla sayıda iyona sahip olması voltaj potansiyelini etkilemektedir.
Egzoz gazındaki oksijen konsantrasyonu dış elektrottaki iyon sayısını ve buna bağlı olarak voltaj miktarını
belirlemektedir.
Delik büyüklükleri ısıya (2500C) bağlıdır. Sensör ısınınca yüzeyde bulunan toplama maddesinin gözenekleri
büyür. Egzozda iyonlaşan gazlar büyüyen gözeneklerden geçer egzoz gazı elektrodu ile temas eder. Sensör
elektrotlarının birisi egzoz gazı içindeki maddelerle temas ederken, diğer elektrod dış hava ile temas ettiği ve
elektrotların birer yüzeyleri de birbiri ile temas ettiği için gerilim üretilir.
Üretilen voltaj her zaman küçük olup 1.3 voltu (1300mV) geçmemektedir. Tipik çalışma aralığı ise 100900
mV arasındadır. Bu miktar bilgisayarın anlayabilmesi için yeterlidir.
Eğer üretilen gerilim 450 mVtan büyük ise karışım zengin, küçük ise karışım fakir anlamındadır. Bu sonuçlar
doğrultusunda beyin enjektör açılma zamanını ayarlar ve ideal karışım oranını tutturmaya çalışır. Böylece
atılan çiğ gaz miktarı en aza indirgenir. Geriye kalan çiğ gazlar ise katalizör yardımıyla ikinci bir kimyasal
yanmaya tabi tutularak dışarıya atılacak çiğ gaz miktarı sıfıra yakın değere gelir. Her saniye ECU ile oksijen
sensörü arasında bilgi alış-verişi devam eder.
Şekil 6.1.b. Oksijen sensörünün ürettiği gerilimin yakıt/ hava oranına (λ) göre değişimi.
Sensör düşük bir voltaj düzeyi (200mVdan az) sağlarsa, ECU karışımın fakir olduğunu (λ >> 1) algılar ve
püskürtülen yakıtın miktarını artırır. Sensör yüksek bir voltaj düzeyi (800 mVdan daha yüksek) sağlarsa ECU
karışımın zengin olduğunu (λ<<1) algılar ve püskürtülen yakıt miktarını azaltır. Bu yüzden oksijen sensörü
püskürtme süresini motorun devamlı olarak 0.80 ile 1.20 arasında iniş çıkış yapan bir oksijen katsayısına
göre olacak şekilde çalışmasını sağlar.
6.2. Isıtılmış Oksijen (Lamda) Sensörü (O2 Sensörü)
Bu sensöründe çalışması ve görevi oksijen sensörü ile aynıdır. Tek fark sensör içerisine konmuş olan ısı
rezistansıdır.
Egzoz gazı ölçümlerinde alınan değerler ya motor tam soğuduktan sonra ya da motor tamamen ısındıktan
sonra alınmaktadır. Halbuki araştırmalar egzoz emisyonunun önemli bir kısmının motor çalıştıktan 1 dakika
içerisinde oluştuğunu saptamıştır. Oksijen sensörü ise motor çalıştıktan 40 50 saniye sonra ölçüme başlar.
Bu da demek oluyor ki ilk anda oksijen sensörü yetersiz kalıyor. İşte bu yetersizliği gidermek için oksijen
sensörü içerisine ısı rezistansı takılarak oksijen sensörünün çalışma sıcaklığına (250oC 300oC) ulaşma
süresi düşürülerek daha iyi bir emisyon sağlanıyor. Isı rezistansı bağlantısı motor kontrol modülünün bağlantı
fişi ile sağlanmaktadır.
Şekil 6.2.a. Isıtılmış Oksijen Sensörünün Yapısı
Isıtılmış oksijen sensörüne gelen elektrik sadece ısı rezistansı tarafından kullanılır.
6.3. Egzoz Geri Basınç Bildirim (DPFE) Sensörü
Bu sensör bölme duvarının yanında, emme manifoldu akış kontrolü elektrik motorunun tam arkasında yer
alır.Egzoz gazındaki basıncı ölçen sensör egzoz gazı basıncına göre sinyal üreterek ECUya bildirir. ECU aldığı
sinyalle enjektörleri kontrol eder.
Şekil 6.3.a. Egzoz Gazı Geri Bildirim sensörünün yeri
6.4. EGR Valfi Konum Sensörü
EGR valfi içinde yer alan sensör, valfin herhangi bir andaki konumunu belirler ve güç aktarma kontrol
modülüne (PCM) valfin konumunu bildirir. Böylece EGR valfinin konumunu algılayan ECU valfin ne kadar açık
olacağına karar verir.
6.5. Elektronik Basınç(EPT) Sensörü
EPT sensörü, egzoz gazındaki basıncı ölçen seramik bir direnç transduceridir. Bu sensöre +5 lik bir referans
voltajı verilir ve sensör, egzoz gazı basıncına bağlı olarak 0.5 V ile 4.75 V arasında bir doğru akım voltajı
sağlar. Rölantide voltaj 3.25 volttadır, daha yüksek voltaj hava emme yolunda hiç EGR akışı olmadığını ya da
çok az olduğunu gösterir.
Şekil 6.5.a. Elektronik Basınç sensörü(EPT)
EPTnin gönderdiği sinyal ECU tarafından işlenir ve optimum egzoz gazı resirkülasyonunu belirlemek ve
ateşleme noktasını düzeltmek için kullanılır.
6.6. EGR Isı Sensörü (EGRT)
EGR valfi içerisinde bulunan sensör, EGR gazının ve EGR sistemindeki arızaları gözlemek ve teşhis etmek için
kullanılır.
EGR ısı sensörü bir termistörden meydana gelmiştir ve çalışması su sıcaklık sensörü ile emme havası sıcaklık
sensörlerine çok benzer. Sensörün gönderdiği sinyaller di agnostik (gösterge) sisteminde kullanılır.
EGR teknik değerleri EGRT sensöründe sabit bir ısı oluşturacak şekilde tespit edilmiştir.
Şekil 6.6.a. EGRT sensörünün yeri
EGR sistemi devrede iken EGR gazının sıcaklığı belli bir seviyenin altında olduğu bu sensör tarafından tespit
edildiği zaman, motor ECUsu EGR sisteminin arızalı çalıştığına karar verir (EGR valfi düzgün çalışmıyor) ve
gösterge panelinde bulunan MOTOR KONTROL ışığını yakarak sürücüyü uyarır.
Aynı şekilde EGR ısısı çok yüksek ise EGR valfi sürekli olarak açık demektir ve yine sürücüyü uyarır
cengaver53
Fenomen Üye
Doblo- Kayıt
- 14 Eylül 2013
- Mesaj
- 1.331
- Adı
- Yunus Korkmaz
- Kan Grubu
- 0 -
- Şehir
- Rize
- Aracınız
- Doblo
- Modeli
- Premio
- Motor
- 1.3 Multijet
- Araç Yılı
- 2006
- Renk
- Bej
Hava filtre kabini sokun soldan 1 ve 2 numarali enjektörün arasında eksantirik yatağının üstünde bulunur
İlko2
Yeni Üye
Doblo- Kayıt
- 22 Mart 2023
- Mesaj
- 8
- Yaş
- 50
- Adı
- Mehmet
- Kan Grubu
- A RH +
- Şehir
- Sakarya
- Aracınız
- Doblo
Teşekkür ederim yani üste altlarda değil sanırım beyaz olan parça
cengaver53
Fenomen Üye
Doblo- Kayıt
- 14 Eylül 2013
- Mesaj
- 1.331
- Adı
- Yunus Korkmaz
- Kan Grubu
- 0 -
- Şehir
- Rize
- Aracınız
- Doblo
- Modeli
- Premio
- Motor
- 1.3 Multijet
- Araç Yılı
- 2006
- Renk
- Bej
Evet o eksantirik milini okur eksantirin üst kspaktadir dolayısıyla başka yerde aramaya gerek yok.Asagida olan krank okuyucusu oda motorun alt bölümünde olduğu icin